Dimitrije Vojnov

Oblikovanje Novog srpskog filma

Novi srpski film je naziv talasa koji se polako formira po obodima srpske filmske produkcije, gerilski povremeno uskače u već uspostavljene produkcione tokove, relativno oslonjen na beogradski filmski fond, tehničku bazu raspoloženu za saradnju, i ogroman entuzijazam i solidarnost svojih pripadnika.

Kao i svaka gerilska organizacija, Novi srpski film nije ostavio previše materijalnih tragova za sobom. Pa ipak, ako je istorija ilegalnog pokreta nešto na čemu treba da se izgradi kanon ovog talasa, onda bi se moglo reći da je sajt Doba nevinosti (www.dobanevinosti.blogspot.com) (1) bio njegovo prvo glasilo, da je „Šejtanov ratnik“ Stevana Filipovića bio prvi film ovog talasa, a da će za njim kao sledeća ključna ostvarenja uslediti bioskopski spektakl „Čarlston za Ognjenku“ Uroša Stojanovića i tvrd underground film „Život i smrt porno bande“ Mladena Đorđevića, koji su već snimljeni i nalaze se u post-produkciji. (2)

Ova ostvarenja samo naglašavaju širinu područja borbe koje Novi srpski film pokušava da obuhvati, od tvrdog undergrounda do par excellence spektakla, koji se od ostatka srpske kinematografije nastoje izdvojiti relativnom produkcionom nezavisnošću, autorskom apartnošću i, pre svega, raskidanjem sa atavizmima srpskog filma u stilskom i kadrovskom smislu.

Ukoliko bi se postavila neka generacijska definicija Novog srpskog filma, ona nije vezana za godinu, već za generacijski credo . Naime, predstavnici Novog srpskog filma se od ostalih generacija srpskih filmotvora razlikuju po jednoj stvari – oni ne žele da dozvole da im iko oduzme pravo da se u Srbiji bave filmom.

Otud se u svojim raspravama predstavnici Novog srpskog filma ponajviše bave osmišljavanjem modusa unutar kojih će unutar srpske infrastrukture snimati svoje filmove.

Pre svega, Novi srpski film je karakterističan po rehabilitaciji određenih zanemarenih srpskih filmova i autora, u kojima pronalazi beskrajnu inspiraciju i dokaz da su na ovim prostorima svojevremeno snimani jako ozbiljni filmovi.

Zatim, Novi srpski film nalazi oslonac u stranim filmovima koji nude moduse prihvatljive i izvodljive u srpskim finansijskim, tehničkim i kadrovskim okolnostima.

Konačno, Novi srpski film pokreće i niz akcija kojima pokušava da se izbori za svoje mesto u javnosti.

Rehabilitacija srpskog filma

Rehabilitacija srpskog filma od strane predstavnika Novog srpskog filma se dešava u okolnostima izuzetne nedostupnosti domaćih naslova, koji se pojavljuju na raznim improvizovanim formatima, bez jasne katalogizacije i žanrovske defincije.

Predstavnici Novog srpskog filma pre svega pokušavaju da u baštini srpskog filma pronađu dokaze kako su ovde svojevremeno bili pravljeni ozbiljni, komunikativni, repertoarski filmovi, u dosluhu sa tada savremenim filmskim tokovima, što u krajnjoj liniji pokušavaju i oni sami.

Pošto tom procesu prilaze bez ideološkog opterećenja, vrlo jasnu žanrovsku doslednost nalaze u partizanskom filmu, koji je od strane srpske žanrovske kritike do sada bio izbegavan. Ovo je dovelo do apsurda da predstavnici srpske žanrovske kritike, promovišu žanrovski ortodoksna ostvarenja stranog filma, dok u vlastitoj kulturi podržavaju politički angažovan pseudo-artizam.

Dakle, osim već reafirmisanih Jovana Jovanovića i Jovana Živanovića, prema kojima je i žanrovska kritika bila blagonaklona, Novi srpski film je rehabilitovao i Živorada Žiku Mitrovića i Hajrudina Krvavca.

Naročit, apartan tok, istraživanja i osvešćivanja srpske filmske tradicije vrši Dejan Ognjanović, specijalista za horor i fantastiku koji je u svom kapitalnom delu „U brdima, horori“ uspeo da reafirmiše radove Đorđa Kadijevića, Branka Pleše, Veljka Bulajića, Gorana Markovića, Vlatka Gilića, kao i da na njihovom dometu fundira činjenicu da je srpska kinematografija zapravo imala pozitivna iskustva sa žanrovskim filmom.

Pet marginalnih, a opet tako važnih filmova

Svaka generacija autora ima neke filmove-graničnike koji su ih definisali u poetičkom smislu a da oni ne spadaju u red prepostatljive struje glavnog toka u poslovnom ili artitsičkom smislu.

1. American History X (3) Tonija Keja ( Tony Kaye )

Ovaj gnevni film kontroverznog reditelja reklama ostvario je izuzetan uticaj na artikulaciju Novog srpskog filma u odnosu na politička pitanja.

2. Irréversible Gaspara Noea (Gaspar Noé)

Irréversible Gaspara Noea bio je jedan od prvih filmova koji je generaciji Novog srpskog filma pružio mogućnost da osete kako prisustvuju nečemu posebnom. Naročitu težinu ovom filmu daje činjenica da ga je Gaspar Noe lično promovisao u Beogradu na Festivalu autorskog filma, što je događaju dalo naročitu atmosferu.

3. Posetilac Q (Biđita kju ), Takašija Miikea

„Posetilac Q“ je bio među prvim filmovima koji su spojili ekstreman low budget sa autentičnom provokativnošću, učinivši da se publici predstavi kao primer filma koji se ne bi ni mogao snimiti za veći novac.

4. Hot Fuzz, Edgara Rajta ( Edgar Wright)

Tretman koji su tipične holivudske stileme imale u rukama reditelja Edgara Rajta i glumca/scenariste Sajmona Pega (Simon Pegg), a da oni pritom nisu ni na trenutak napustili produkcione okolnosti britanskog, dakle evropskog filma, ostao je kao odličan uzor kako se piše ljubavno pismo Holivudu.

5. Last Boy Scout Tonija Skota (Tony Scott)

Jedan od filmova u kojima su sklopljeni svi konsenzusi među pripadnicima Novog srpskog filma, a to su: (1) da je Toni Skot božanstven reditelj, da je Šejn Blek (Shane Black) veliki scenarista, a da je Brus Vilis kvintesencija muške zvezde. Novi srpski film svakako pokušava da iznedri takvog reditelja, scenaristu i glumca.

Miki Krstović – glumac, ikona, fetiš

Naslov za poglavlje o Mikiju Krstoviću samo je parafraza naslova dokumentarnog filma o Filipu Naonu ( Philippe Nahon ), koji se ispostavio kao ikona najnovijeg Novog talasa francuskog filma, koji predvode Gaspar Noe, Jan Kunen (Jan Kounen), Kristof Gon (Christophe Gans), Olivije Asaja (Olivier Assayas), Aleksandr Aža (Alexandre Aja) i dr.

Ukoliko se jedan glumac izdvaja kao ultimativna ikona Novog srpskog filma, to je Miodrag Miki Krstović, koji predstavlja srpski ekvivalent Naonu, glumcu koga su već u punoj zrelosti otkrili pripadnici jednog svežeg talasa i praktično ga reinventovali na način na koji njegovi savremenici nisu umeli.

Prvi znaci reinvencije Mikija Krstovića vide se u kratkom filmu „Srebrni metak“ Srđana Radojkovića, nastalom po prozi Borislava Pekića. Potom, medijski najafirmisanija reinvencija se dešava u pozorišnoj predstavi „Velika bela zavera“ u režiji Miloša Lolića, a po mom scenariju , gde u liku Pita Krstović pokazuje svoj izuzetan holivudski underplay .

Miki Krstović je kao glavni glumac nosilac zombi horora „Zona mrtvih“ na kome se već nekoliko godina radi i koji se nalazi u ozbiljnim pripremama.

Dramaturgija Novog srpskog filma

Na dramaturgiju Novog srpskog filma znatno su uticale okolnosti u kojima su filmovi nastajali.

„Šejtanov ratnik“ je u svoju dramaturgiju morao da uračuna snimanje po etapama i ono se negde oseća u scenarističkom konceptu, kao i adaptibilnosti bazičnog scenarističkog predloška koji se morao prilagođavati uslovima snimanja i glumačkim mogućnostima brojnih naturščika.

U stilskom smislu, „Šejtanov ratnik“ je izvršio integraciju poznatih filmskih i televizijskih mitema srpskog popa (prikaz turskog doba nadahnut radom Đorđa Kadijevića, reference na poznate televizijske serije, prikaz gangsterskog miljea koji vuče korene iz dokumentarnog filma „Vidimo se u čitulji“ Janka Baljka), sa blago stilizovanim prikazom srpskog gimnazijskog miljea koji nema utemeljenje u našem filmu („Ona voli Zvezdu“ i serija „Neki novi klinci“ su izrazito neuspešni primeri na koje se Filipović nije mogao osloniti), pa je morao biti konstruisan od nule, i, konačno, sa fantastičnim elementom i tradicijom populističkog/omladinskog slasher & monster filma, koja je kod nas bezmalo nepostojeća.

Filipovićev film je, zbog velikog zamaha, sa svim svojim uspešnim i neuspešnim scenarističkim rešenjima, odlična škola za buduće scenariste srpskih filmova, naročito one koje zanimaju omladinski filmovi i populistički horori.

„Čarlston za Ognjenku“ ima u svojoj dubokoj suštini high concept o dva lika koji polaze na misiju, odlično integrisan se istorijskim okolnostima. U širem smislu, može se reći da je spoj high concept intimne priče sa pregnantnim istorijskim okolnostima blizak kanonu najuspešnijih Kusturičinih filmova.

Međutim, dok Kusturica u svojim filmovima kompilira razne stilske zahvate u cilju istorijske poente, Stojanović u svom tekstu akumulira istorijsku građu u cilju stilske, žanrovske poente.

Svoju neomitsku matricu Stojanović gradi bazirajući film na tradiciji „buddy “ filma i njegovih začetnika, kao što je Two Mules For Sister Sara Dona Sigela ( Don Siegel ), a potom ga vizuelno usložnjava na tragu Žonea, Bartona i Bekmambetova, no to su sve zahvati koji dolaze izvan scenarija. Sigelov narečeni film baziran je na priči Bada Betičera ( Budd Boetticher ), a Stojanović ga posrbljuje na tragu dramskih koncepcija racionalno tretiranog iracionalnog polazišta koje su karakteristične za Dušana Kovačevića.

Razvoj scenarija za „Čarlston za Ognjenku“ bio je diktiran vezanošću ovog projekta za kompaniju „Kobra Film“ koja je dovodila razne pisce da rade na tekstu, među kojima su bili Srđan Dragojević i Stevan Koprivica, da bi na kraju scenario uradili sam Stojanović i Aleksandar Radivojević.

„ Život i smrt porno bande “ Mladena Đorđevića je produžetak Đorđevićevog dokumentarističkog rada i istraživanja srpske porno industrije koje je započeo u filmu Made in Serbia .

U dramaturškom smislu, Đorđević je inkorporirao dve linije dokumentarnog iskustva. Pošto je reč o filmu koji govori o diplomiranom filmskom reditelju koji snima porno filmove, moglo bi se reći da je Đorđević izvršio aproprijaciju građe koju je prikupio na temu srpske porno industrije sa ličnim iskustvima iz života diplomiranog filmskog reditelja.

Đorđević potom te dve dokumentarne linije integriše sa horor zapletom, baziranom na psihološkom nijansiranju likova, i smešta ga u jasno profilisane istorijske okolnosti u kojim su posledice Miloševićeve vladavine, NATO bombardovanja i post-kolonijalnog odnosa javljaju kao jasne determinante sudbine likova.

Izliv pornografije u srpski film nastao je kao jasna refleksija društvenih zbivanja, pošto su sve srpske političke krize krajem prošlog i početkom ovog veka koincidirale sa pospešivanjem i stišavanjem distribucije pornografije. Dolazak prvih hardkor filmova u bioskope koincidira sa početkom uplitanja MMF u ekonomiju SFRJ, a dolazak pornografije na televizije koincidira sa početkom građanskih ratova.

Tu spregu srpskih istorijskih prevrata i pornografije obrađujem u drami „Bebina noć u gradu“, a ona se javlja i u scenariju za film „Škartovi“ (4) Srđana Dragojevića, da bi „Život i smrt porno bande“ prvi uspeo da tu priču dovede na veliki ekran.

Dakle, Novi srpski film pre svega karakteriše snažan osećaj za kontekst, istorijski, apolitički i pop-kulturni, koji će sve te priče učiniti kvintesencijalno srpskim, uprkos snažnim uticajima stranog filma.

Aktivizam Novog srpskog filma

Novi srpski film je, upravo zbog želje da se, uprkos svemu, izbori za svoje mesto na sceni, izuzetno sklon aktivizmu.

Prvi primer za to je grassroots kampanja za film „Šejtanov ratnik“, gde su pripadnici talasa koordinirano izvršili snažan Internet udar i pritisak na sve medije kojima su imali pristup, ne bi li ovaj film uspeo da nadmaši kapacitete svog nejakog distributera i dostigne relevantnu gledanost.

Zatim, naravno, tu je rad internet sajta Doba nevinosti, koji iz dana u dan donosi jedan novi pogled na stanje u srpskom filmu.

Konačno, tu je tradicija snimanja promo-filmova, koju je započeo Miloš Radović sa kratkim filmom „Moja domovina“, a kojim je planirao da prikupi sredstva za svoj film „Pad u raj“. On je snimio kratkometražni film koji stoji sam za sebe i reprezentuje poetiku njegovog filma, ne bi li privukao finansijere.

Nešto slično je potom sa reklamom za „Dunav osiguranje“ uradio i Uroš Stojanović, kao najavu za „Čarlston za Ognjenku“.

Najopsežniji promotivni materijal za svoj film imao je Stevan Filipović za „Šejtanovog ratnika“. On je za potrebe svoje promocije snimio čitav segment filma koji se dešava u prošlosti.

Svi ovi filmovi su na kraju realizovani, velikim delo, zahvaljujući i tim promo-filmovima.

Novi srpski film je iznedrio i promotivne filmove za neke svoje buduće projekte. Miki Krstović je glavna zvezda promotivnog klipa za „Zonu mrtvih“ Milana Todorovića, dok je osmominutni film za „Doba nevinosti“, nazvan „Dečak koji je bio suviše nevin“, uspeo čak da ima i apartan festivalski život, slično Radovićevoj „Mojoj domovini“, i kvalifikovao se za selekciju Online na Motovunskom festivalu.

Zanimljivo je da je Stevan Filipović snimio promotivne klipove i za svoj drugi film „Šišanje“, koji je u pripremi, i da ovaj princip ne važi isljučivo za debitantske filmove u talasu Novog srpskog filma.

Od manifestacija koje su blisko vezane za Novi srpski film izdvaja se Beokon, Beogradska konvencija fantastike, i njen Festival srpske filmske fantastike, koji putuje po gradovima Srbije i prikazuje profesionalne, studentske i amaterske filmove ljubitelja fantastike.

Ovaj tekst je bio izlagan na Simpozijumu u okviru Festivala filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji 2007. godine. U međuvremenu su se neke okolnosti promenile i te izmene su date u fusnoti .

Fusnote:

1. Novi srpski film sada ima još jedan referentan Internet sajt, to je www.novikadrovi.net, nastao u povodu izdanjanja knjige eseja najnovije generacije filmskih kritičara u kojima se rasvetljavaju neki manje poznati detalji, autori i naslovi iz istorije srpskog filma.

2. Konceptu Novog srpskog filma bliski su i „Miloš Branković“ Nebojše Radosavljevića, koji je premijeru imao na Festu 2008. i „Beogradski fantom“ Jovana Todorovića, čija se premijera tek čeka.

3. Film Stevana Filipovića „Šišanje“, koji je u pripremi, slično ovom naslovu tematizuje problem neonacizma među mladima u Srbiji.

4. Ovaj film je u štampi najavljivan i pod naslovom „Odbrana i poslednji dani“.