Komentari

Za uspeh svake pobune bitan je trenutak. Iz tog razloga potrebno je ukazati na jedan trenutak, trenutak u vremenu, u kome su se stekli uslovi za početak i kraj pobune čiji su neizostavni deo bili “Roling Stonsi”.

Velika Britanija je kasnih pedesetih i ranih šezdesetih, od kraja Drugog svetskog rata, suočena sa procesom dekolonizacije u kome je kao sila pobednica sama razgrađivala „Carstvo u kome Sunce nikada ne zalazi“. Društvene prilike u društvu pobednika velikog rata, dodatno opterećenog ratnim kreditima, polako su ostrvo uvodile u hibernaciju i učmalost, koja je uvek plodno tle za velike lomove i kolektivne psihoze.

Na drugoj strani okeana, sindrom pobednika i predvodnika bio je još izraženiji. I kao što se nakon svakog rata traži osnov i dobar razlog za novi početak i nastavak ratom iščašenih života, ali i za nastavak ratom uzrokovanog privrednog razvitka, tako se i na teritoriji SAD pojavio tzv. Beat pokret. Pokret koji je bio ograničen na nove teme iz književnosti (Bukovski, Lorens Ferlingeti) i muzike. Ovaj pokret je na prvom mestu praćen razbijanjem stereotipa u muzičkoj industriji koja je bila svedena na ograničenu zabavnu muziku džeza i evergrina (koji je, prema tadašnjim shvatanjima, već predstavljao dekadenciju) u urbanim centrima, sa jedne, i na kantri muziku sa druge strane, kao autentičnu američku muzičku formu čiji je tradicionalizam upravo u to vreme počeo da posustaje kroz forme tzv. novokomponovanog kantrija (koji ga prati do današnjih dana).

U okviru tih okolnosti nije bilo lakšeg puta nego krenuti na bastione takvog načina života, uokvirenog sistemom vrednosti koji je već tada bio do te mere poljuljan da se već moglo govoriti o nepostojanju istih. Posebno je bitno ukazati na postojeću diferencijaciju u načinu života velikih urbanih centara i unutrašnjosti, diferencijaciju koja traje do današnjih dana, a dolazi do izražaja u svim segmentima američkog društva, počev od političkog izbora, do odnosa prema religiji, braku, načinu života, ljudskim pravima, republikancima i demokratama itd. Odjednom su se obe sredine – i establišment i tzv. tiha većina – suočile sa hiljadama ljudi koji su krstarili s kraja na kraj Amerike. I ono što je povezalo do tada nespojivo bile su upravo gomile neurednih i nezvanih ljudi, koji su svoj hedonizam, mladalački aktivizam i naivnost spojili sa konkretnim društvenim angažmanom u okviru jednog mamurnog pokreta koji je pružao idealnu mogućnost da se bude buntovnik bez obaveza, uz dovoljnu dozu seksualnog promiskuiteta i upotrebe narkotika. Obe Amerike su iskazale prezir i nepatvorenu mržnju prema toj trećoj Americi, koja istinski nikada nije ni postojala.

Ne sme se prenebregnuti ni politički trenutak u SAD koje su bile suočene sa sindromom bezidejnosti pobednika iz velikog rata, ali i konkretnim problemima određenja američke politike, koja je u to vreme zauzimala stav prema izolacionizmu kao tradicionalnom postulatu američke spoljne politike, i intervencionizmu kao početku jednog novog poglavlja koje je započelo intervencijama u Koreji i Vijetnamu, da bi kulminiralo devedesetih. Konkretni izazovi opterećivali su američko društveno i političko biće: hladni rat je uveliko trajao, kubanska kriza, ubistvo predsednika, organizovani kriminal, antirasistički pokret, rat u Vijetnamu, studentski nemiri (sa često krvavim ishodima, kao što je bio slučaj u Ohaju).

U takvim uslovima za uspeh pobune bilo je dovoljno obrušiti se na tzv. tihu američku većinu. Ali “Stonsi” ipak nisu krenuli sami. Značajan doprinos sa boka pružile su i grupe kao što su “Bitlsi”, “Velvet andergraund”, “Grejtful ded”, “Džeferson erplejn”, zatim Frenk Zapa, Bob Dilan i drugi. U vreme kada su “Stonsi” izdali svoj prvi album, lavina je već bila pokrenuta. Za “Kotrljajuće kamenje” stekli su se idealni uslovi.

Traganje za novim muzičkim formama, koje su već imale tradiciju skrajnute i zabranjene kulture američkih crnaca, polako se pretvorilo u mejnstrim. Svakako se može reći da je jedna vrsta predigre završena krajem pedesetih i početkom šezdesetih dolaskom i odlaskom prve generacije rok buntovnika kao što su Elvis Prisli, Čak Beri, Bo Didli, Badi Holi, Džeri Li Luis, Litl Ričard ili Edi Kokran. I dok se njihova pobuna svela na bekstvo iz škole, kasnije kuće, konzumiranje alkohola i zavođenje maloletnica, bunt koji je pojavom “Stonsa” usledio predstavljao je totalni napad.

Dok se pobuna najpre manifestovala kroz popularizaciju (do tada na ostrvu malo poznatih) muzičkih formi ritma i bluza, u skladu sa uklonjenom barijerom koju su oduvali histerija i zanos nepoznati malokrvnom britanskom društvu, “Stonsi” su otišli korak dalje gurajući prst u oko, nudeći neuredan život, bahatost često dostojnu huligana i cinizam kao osnovu novog stava prema normama koje nameće život u društvenoj zajednici. Važno je pomenuti da van muzičkog izraza, koji jeste bio pobuna sam po sebi, početak muzičkog angažmana “Stonsa” u smislu žanrovskog određenja nije ni po čemu bio poseban, niti je predstavljao razlog da se nazovu buntovnicima većim nego neke druge grupe tog doba. Uostalom, na nekoliko prvih albuma, sve do 1965. godine, autorski pečat Džeger–Ričards bio je tek u obećavajućoj najavi. O angažovanim tekstovima ni reči. Oni će paradoksalno uslediti znatno kasnije, kada je sama pobuna već postala istorija.

Međutim, ono što je od “Stonsa” napravilo predvodnike pobune bilo je upravo ono što se dešavalo oko samog benda i njihovih nastupa. Već su njihovi prvi koncerti praćeni ratom sa establišmentom i pravom histerijom koja se uglavnom pretvarala u sukobe i tuče između obezbeđenja i policije sa jedne strane, i obožavatelja ili, pravilnije, obožavateljki, gde su prekidi, zabrane koncerata ili izbacivanja iz hotela, uz snažnu medijsku hajku, postali svakodnevica. Velike materijalne štete takođe su bili stalni pratilac turneja “Stonsa”.

Odjednom su u javnom životu defilovale gomile raznih nezadovoljnika, hedonista, hipika, anarhista, uživalaca hašiša, predstavnika nedefinisane levice i drugih društvenih marginalaca. U takvim uslovima “Stonsi” su koristeći svaki pogodan trenutak, svaku tuču fanova sa policijom i obezbeđenjem, svaki nered u hotelu u kome bi boravili, uz nesumnjivi talenat koji se od običnih interpretatora već poznatih ritam i bluz standarda lagano pretvarao u ubitačan autorski duet, rušili deo po deo lažnog mozaika jednog samodovoljnog sveta. Atmosferu pobune dodatno je podgrejavala činjenica da su se vrlo rano suočili sa sudskim procesima, manje zbog svog incidentnog ponašanja, a više zbog sve učestalijeg pronalaženja narkotika u njihovom prtljagu. Naravno, kazne su bile simbolične jer je pobuna već postala opšte mesto čak i u okoštalom anglosaksonskom pravosudnom sistemu.

I dok su prvi skandali predstavljali više verbalni delikt tipa objave na albumu “Rolling Stones” vol. 2 (1965) da fanovi novac za ploču mogu nabaviti prebijanjem prvog slepca koga sretnu na ulici, pravi bunt je više bio delo mladih ljudi, nego delovanje samih “Stonsa”, koji su prestali da kontrolišu dalje izlive prezira prema društvu, već su se samo oslonili na stihiju koju su izazvali, a posebno na destrukciju kao način života, koju ne samo da su čuvali za sebe nego su je otvoreno nudili drugima.

Estetika ružnog koju su stvorili i predstavljali omogućila je ispoljavanje najdubljih ljudskih poriva, koji su mladost (s)vodili na život prepun narkotika, seksa i nasilja. Pobuna koju su kreirali ubrzo je počela da odnosi prve žrtve. Već 1969. godine Brajan Džons pronađen je mrtav na dnu svog bazena. Uglavnom, karijeru “Stonsa” pratilo je i nekoliko nikad do kraja rasvetljenih nasilnih smrti.

Po pravilu, novi identitet mladosti pratilo je i eksperimentisanje u svim društvenim sferama. Od obrazovanja, koje je svedeno na zabavu, do otkrivanja novih pravaca u domenu filozofije, čiji su glavni zagovornici postali kvazifilozofi poput Timotija Lirija ili Alana Ginzberga. Naravno da religija, kao neodvojivi deo američkog načina života, nije ostala nedodirljiva. U tom domenu prisutna je popularizacija i veliko eksperimentisanje sa raznorodnim religijskim pravcima, počev od pseudohrišćanskih, dalekoistočnih religija, do okultizma i satanizma, sve uz posprdan odnos prema opšteprihvaćenim religijskim načelima.

I u tom domenu “Stonsi” su ostali dosledni sami sebi. Iako prihvatajući sve moguće izazove i zadovoljavajući sve svoje porive, nikada nisu dopustili da postanu zarobljenici bilo kakve društvene, političke ideje ili religioznog kulta. Prema političkim događajima svog doba, van svog apriori negativnog stava, bili su potpuno ravnodušni ili, bolje reći, nezainteresovani. Nisu dopustili da upadnu u klopku dnevne politike, potpuno ambivalentni prema ratu u Vijetnamu, ljudskim pravima, ideji pacifizma kao začetku „novovekovnog humanizma“, rasnoj segregaciji, masovnim protestima i svemu ostalom što je predstavljalo neodvojivi deo svakog pristojnog buntovnika onog vremena. Tako se i dešavalo da su za potrebe obezbeđenja na koncertima često umeli da angažuju Anđele pakla (Hell’s Angels), čiji su deo ikonografije bili nemački šlemovi iz Drugog svetskog rata ili nacistički krstovi, dok su za pojedine koncerte bili angažovani Crni panteri (Black Panthers), militantni crnci, nosioci crnog fašizma. Čak i koncerti iza gvozdene zavese u Varšavi 1967. godine, pa i u Zagrebu 1976, za “Stonse” nisu bili deo hladnoratovskog angažmana.

Vreme pobune pratilo je eksperimentisanje sa religijskim pravcima. I dok su mase hipika odlazile u Indiju, Bliski i Daleki istok u potrazi za bogom, i “Stonsi” su, poput mnogih drugih grupa (Bitlsi, Kinksi itd.), krenuli put religijskog tragalaštva. Inače je u njihovom okruženju bilo mnogo religioznih fanatika (čak je zapaženo i prisustvo K. Angera, nezvaničnog učenika Alistera Kroulija, dok je A. Palemberg, dugogodišnja pratilja i majka sina Kita Ričardsa, bila poznata kao okultista). Iz tog domena ostale su samo vredne pomena pesme “Simpathy for the devil”, “Midnight Rambler” ili “Jumping Jack Flash”, koje su više bile umetnički i izraz buntovničkog stava, uz vidljivo koketiranje sa tadašnjim religijskim trendovima, nego neko isključivo propagiranje religije. Bez obzira na to, puritanci ih i dalje optužuju da su satanistički bend.

Međutim, za razliku od drugih, “Stonsi” nisu upali u zamku religioznih trendova (ograničavajući religijski uticaj na nekoliko muzičkih uvoda izvedenih na sitaru), jer zapravo nisu ni želeli da budu deo nečega tako prolaznog. Sa svih tih religijskih ili političkih putešestvija vratili su se vrlo ravnodušni, do mere da ta iskustva nisu našla ni privid otelotvorenja u njihovima pesmama. Uspeli su da ostanu nosioci pobune na jednom apstraktnom nivou, i na tom mestu ih niko nije mogao zameniti. Uvek u pobuni kao vrsti grča, sa isplaženim jezikom prema svima, “Stonsi” su bežali od bilo kakvog oblika instrumentalizacije, čak i onda kada su počeli da zarađuju milione i kada su, poput Džegera, postali nosioci plemićkih titula.

Upravo su “Stonsi”, na ironičan način, kao podstrekači bunta, istinskog ili prividnog, ali svakako podstrekači procesa koji je pokušao da promeni svet, zadali smrtonosan udarac pokretu čiji su vrh i neodvojivi deo bili. Koncert u Altamontu, 6. decembra 1969. godine, označio je kraj jednog pokreta i ideje koja je od početka bila poluideja nakalemljena na društvene prilike jednog samodovoljnog društva, jedne dezorijentisane mladosti, zemlje koja je tek počela da materijalizuje pobedu iz Drugog svetskog rata. Inače, hipi pokret je već tada bio na izdisaju usled prirodne nemogućnosti da psihodelijom kao izražajnom formom promeni svest poklonika, još manje svet oko sebe.

Koncert je od početka do kraja imao ritualni predznak. “Stonsi” su ga organizovali kao izraz sopstvene filantropije (besplatni koncert nakon optužbi da su karte za njihove koncerte najskuplje), kao pacifički odgovor Vudstoku, na kome nisu učestvovali, rešeni da koncert bude osnova za dokumentarac o njima samima, jer su u tom trenutku već bili svesni svoje veličine i nezaobilaznosti. Koncert je praćen nasiljem, masovnim drogiranjem i drugim incidentima. Tokom samog nastupa pripadnici pijanog i drogiranog obezbeđenja su nakon prebijanja gomile ljudi (uključujući i članove bendova koji su takođe nastupali) noževima, na nekoliko metara od Džegera i drugova, iskasapili crnog mladića koji je sa pištoljem u ruci krenuo ka bini. Ironično je da je do gužve i ubistva došlo tokom izvođenja pesama zbog kojih su “Stonsi” inače optuživani za satanizam.

Svejedno, događaj iz Altamonta predstavljao je kraj pokreta, kraj pobune, koja sem umetničkih dometa u okviru jednog supkulturnog pokreta nije prouzrokovala značajnije političke i društvene promene. Zasluge “Stonsa” u ogoljavanju omamljenog pokreta su više nego vidljive, više nego značajne. I dok su se 1963. zajedno sa “Bitlsima”, pridružili Beat pokretu, koji je u SAD već počeo da nagriza učmalost stereotipa američke porodice nudeći novi izraz američkog načina života, već 1969. godine omogućili su da zablude ostanu zablude, a da se muzika marginalnih društvenih grupa prihvati kao deo svakodnevnog života i dalje institucionalizuje i nastavi da živi kao nezamenljivi doprinos popularnoj kulturi. Koncert u Altamontu predstavljao je kraj tzv. doba ljubavi, a “Stonsi“ su uspešno raspršili cveće iz kosa miliona ljudi. Kraj epohe bio je ujedno i kraj pobune, ali i jedne faze u životu ove grupe.

Kraj pobune ujedno je omogućio da se i “Stonsi”, poput mnogih drugih preživelih muzičara, vrate aktivnom stvaralaštvu. U tom smislu, taj period je predstavljao sumiranje rezultata perioda pobune, iz koga su imali šta da pronađu i ponude. Period nakon 1969. godine upravo je i karakterističan po tome što su tada napravili svoja najznačajnija dela, kao što su albumi “Exile on main street” (1972) i “Sticky Fingers” (1971). Njihova kasnija karijera predstavljala je inerciju koja je vođe pobune pretvorila – kako Entoni Kidis zaključuje – u „tržni centar Roling Stons“. I kao što biva, ni kasnije nije izostalo skandala, pobune i značajnih muzičkih ostvarenja. Ali pobuna na način na koji su je stvorili i živeli “Stonsi” uveliko je bila deo prošlosti.

Tako je put buntovnika završen upravo na jedini mogući način. Kao prasak, koji je prodrmao čitava društva i odredio često tragične sudbine dobrog broja poklonika, ali koji je kasnije ipak institucionalizovan, makar na polju popularne kulture. Da je cilj ostvaren, svedoči i kasnije pojava pank pokreta, koji je svoj bunt zasnivao na još ogoljenijim formama ispoljavanja. Na osnovu svega može se reći da ne postoji bolji dokaz jednog vremena u kome je pobuna bila toliko potrebna nego što su to “Roling Stonsi”, bez kojih bi svakako bilo pobune, ali ne bi bila vidljiva na svom početku i, posebno, na svom kraju.

U Nišu, 9. 8. 2007. godine