Nikola Simićević

Autonomija ili državnost Vojvodine

Nekoliko vojvođanskih stranaka, od kojih je jedna i članica koalicije tzv. građansko – liberalnih partija koja učestvuje na predstojećim parlamentarnim izborima u Srbiji, javno iskazuje nezadovoljstvo položajem Vojvodine i stepenom njene autonomije u novom srpskom ustavu. Politčki koncepti tih stranaka zasnivaju se na ideji Autonomne Pokrajine Vojvodine koja bi imala svoj ustav, zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast, kao i zastavu, grb i himnu.

Ustav sam po sebi predstavlja glavno obeležje državnosti, pa u tom smislu donošenje najvišeg pravnog akta Vojvodine koji bi bio zvanični nazvan ustavom značilo bi poništavanje pune državnosti Srbije u njenoj severnoj pokrajini. Uz to zakonodavna, izvršna i sudska vlast, kao i zastava, grb i himna predstavljaju takođe obeležja državnosti, a ne regionalne autonomije, pa bi realizacija koncepta tzv. autonomaških partija praktično značila uspostavljanje Vojvodine kao države koja bi faktički imala neku vrstu konfederalnog odnosa sa Srbijom. Pozivanje na ustav iz 1974. godine od strane nekih vojvođanskih političara najbolje potvrđuje ove pretpostavke, jer je taj ustav Vojvodini i Kosmetu dao status federalnih jedinica u okviru Jugoslavije u potpunosti izjednačenih sa jugoslovenskim republikama. Iza javno plasirane ideje autonomije Vojvodine krije se zapravo ideja države Vojvodine. Ustav Srbije jasno definiše Vojvodinu kao pokrajinu sa stepenom autonomije koji ne ugrožava državno jedinstvo Srbije, a ne kao državu u državi, zbog čega i nastaje kamen spoticanja. Protagonisti ideje vojvođanske državnosti najčešće kao argumente u njenu odbranu ističu istorijske, demografske i ekonomske razloge pri čemu naglašavaju da Vojvodina ima dugu tradiciju autonomije, da je etnička struktura njenog stanovništva specifična u odnosu na ostatak Srbije, i posebno, da se od ukidanja suštinske autonomije Vojvodine ustavom iz 1990. godine od strane centralne vlasti u Beogradu vrši intenzivno ekonomsko tlačenje te pokrajine.

Prvo što se mora uzeti u razmatranje je da Vojvodina postaje politički subjektivitet tek od 1848. godine pod nazivom „Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat“ na čije čelo dolazi srpski vojvoda sa područja Vojne Krajine, Stevan Šupljikac. Kako je Habzburška carevina, naročito u epohi Bahovog apsolutizma, kada se ovo i dešava, bila izrazito centralistička država to je autonomija Vojvodine bila formalne, a ne suštinske prirode. Iako je bila definisana kao srpski politički subjekt, išlo se toliko daleko u njegovu formalnost, da je u Vojvodini službveni jezik bio isključivo nemački. I ta formalna autonomija Vojvodine trajala je svega 12 godina do njenog ukidanja 1860. godine. Kao politički subjekat Vojvodina biva obnovljena tek posle Drugog svetskog rata kada u okviru Jugoslavije ima status autonomne pokrajine. Kako je posleratna jugoslovenska vlast uspostavljena revolucijom kroz nasilno rušenje ustavno – pravnog poretka Kraljevine Jugoslavije i kako je ista bila totalitarna zasnivajući se na jednopartijskom sistemu, to se i njene odluke uključujući i ustav iz 1974. godine ne mogu smatrati legitimnim. Jednom rečju, Vojvodina nikada nije imala suštinsku autonomiju uspostavljenu na demokratski način.

Drugo, Vojvodina jeste multietničko područje, ali prema poslednjem popisu dve trećine njenog stanovništva čine Srbi, pripadnici državotvornog naroda u Srbiji, pa je stoga demografski argument za davanje državnosti Vojvodini u najmanju ruku bespredmetan.

Vojvođanski Srbi kao apsolutna etnička većina u pokrajini već imaju svoju državu – Srbiju u kojoj pripadnici nesrpskih zajednica imaju statuse nacionalnih manjina koji su kao njeni građani u potpunosti ravnopravni sa pripadnicima konstitutivnog srpskog naroda.

Treće, kada govorimo o ekomomskom kontekstu, činjenica je da je Srbija od 1990. godine bila uređena na centralističkom principu i da je celokupnim novcem, uključujući i onaj koji je dolazio iz Vojvodine raspolagala vlada u Beogradu. Centralizam sam po sebi negira demokratiju, jer ako manja grupa ljudi u vrhu vlasti ima monopol nad svim finansijskim i ekonomskim tokovima, onda je jasno da samo ta grupa ljudi ima sve poluge vlasti u svojim rukama. U tom smislu jedan od glavnih preduslova uspostavljanju demokratskog društva jeste decentralizacija vlasti koja pre svega podrazumeva jačanje i široku autonomiju lokalnih samouprava što novi ustav Srbije i garantuje. U tom kontekstu kada govorimo o Vojvodini ključ za rešavanje problema jeste suštinska autonomija vojvođanskih opština koje bi same raspolagale svojim finansijskim sredstvima. Inače, ako centar moći premestimo iz Beograda u Novi Sad time umesto centralizovane Srbije dobijamo centralizovanu Vojvodinu, a njenim građanima poptpuno je svejedno da li njihovim novcem upravlja Beograd ili Novi Sad – u svakom slučaju oni ostaju bez njega.

Iz navedenih razloga jedini okvir u kome se mogu rešavati problemi jeste srpski ustav koji garantuje državno jedinstvo Srbije, pokrajinu Vojvodinu sa izvesnim stepenom autonomije i jačanje lokalnih samouprava. Svaki pokušaj rešavanja pitanja decentralizacije koji podrazumeva nepoštovanje i kršenje ustava, dezintegraciju Srbije kao celovite države i uspostavljanja države Vojvodine, ma kako se to zvalo, predstavlja samo bacanje prašine u oči građanima, okretanje glave od stvarnog rešavanja problema i uvod u nove podele i sukobe.