Saša Gajić

Prikaz knjige: Zbornik Srbija 2000-2006, Država, društvo, privreda , Institut za evropske studije, Beograd 2007

Značaj ovogodišnjeg zbornika radova Srbija 2000-2006, Država, društvo, privreda u izdanju Instituta za evropske studije je dvostruk. Sa jedne strane, zbornik je vredan zbog same svoje sadržine. Već sam njegov naslov nam otkriva da on sadrži radove koji na sistematski način, uz pomoć naučne aparature, proučavaju pojedine aspekte reformi u Srbiji i dosadašnje rezultate šestogodišnje tranzicije u svetlu perspektiva priključivanja Srbije Evopskoj Uniji, koji i prestavljaju jedno od dva osnovna polja istraživanja (pored proučavanja prirode Evropske Unije) kojim se ova naučna ustanova primarno bavi .

Druga vrednost ovog zbornika radova je ta što on predstavlja novo, premijerno izdanje znatno podmlađenog naučno-istraživačkog kadra Instituta za evropske studije. Njega sada čini spoj iskusnih istraživača srednje generacije, i novopridošlih, mladih i perspektivnih saradnika, koji tvore, kako po dometima ovoga zbornika radova izgleda, vrlo kompaktno istraživačko jezgro sposobno da se nosi sa veoma zahtevnim naučnim projektima u bliskoj i daljoj budućnosti. Time se na veoma konkretan način demonstrira konsolidacija ove ustanove nakon što su je proteklih nekoliko godina, što prelaskom na fakultete, što odlaskom u penziji ili preranom smrću (L.Sekelj, S. Inić) napustili pojedini renomirani istraživači.

Nema potrebe puno ukazivati na očiglednu činjenicu kako su kvalitetna naučna istraživanja iz oblasti društvenih nauka u Srbiji, a naročito ona koja se bave aktuelnom tranzicionom problematikom, retka, oskudna i nedovoljna spram potreba savremenog trenutka. Osim pojedinih tekstova i temata unutar nekolicine domaćih uglednih teorijskih časopisa, gotovo da i nema ozbiljnijih radova koji se bave pojedinim segmentima kompleksne i protivurečne srpske tranzicione stvarnosti. Izuzetak čine dva ranije izdata zbornika, Četiri godine tranzicije u izdanju Centra za liberalno-demokratske studije, i Pet godina tranzicije I i II u izdanju Fondacije Fridrih Ebert. Oba ova izdanja imaju svoje pozitivne strane i domete, ali i vidne propuste i ograničenja. I dok je prvi zbornik, čak i u onim radovima koji se okreću tranzicionim dimenzijama međunarodnih odnosa, jasno inklinirao pretežno ekonomskoj i socijalnoj sferi srpske tranzicione stvarnosti, zahvatajući u njoj tranzicione fenomene i iz ovih perspektiva dajući rezultate, drugi je zbornik takođe patio od ograničenja, kako one druge, ideološke vrste (socijaldemokratska vizura), tako i one koje potiču usled neujednačenog kvaliteta radova.

U takvoj, više nego skromnoj konkurenciji, zbornik Srbija 2000-2006 država, društvo, privreda postavlja nove standarde naučnog istraživanja u ovoj oblasti srpske društvene stvarnosti, kako po dubini, odnosno kvalitetu objavljenih priloga, tako i po širini tema koje obrađuje. Sam zbornik je podeljen u tri celine, već u skladu sa sopstvenim nazivom. Prvi deo, koji analizira državu, odnosno tranzicione aspekte srpske države, sadrži četiri teksta koji obrađuju međunarodni položaj i srpsku spoljnu politiku u tranzicij, problematiku donošenja novog sprskog Ustava, probleme institucionalizacije partijskog sistema te odnos globalizacije i transnacionalizacije na tranzicionu oslabljenu državu. Drugi segment zbornika proučava društvene dimenzije tranzicije i njene uticaje na civilno društvo, položaj manjinskih zajednica, statusa crkve i verskih zajednica, te reformu socijalne zaštite. Završno, treće poglavlje pručava ekonomske domete srpskih refomskih stremljenja po pitanju privatizacije, stranih ulaganja, razvoja tržišta kapitala, fiskalne decentralizacije i finansiranja lokalnih samouprava.

Pojedini radovi u zborniku nesumnjivo odišu smelošću, pa i ekskluzivnošću teza koje zastupaju, dok drugi privlače pažnju temeljnošću i preciznošću u obradi postojećih, već dobro poznatih tema ili pak tema koje do sada ili nisu uopšte obrađivane, ili, ako su te teme do sada i obrađivane, to je činjeno na znatno manjem nivou, ispod zadatih naučnih kriterijuma koje autori zbornika sa lakoćom zadovoljavaju .

U prvu grupu svakako spadaju radovi Dušana Nikoliša koji tvrdi da se spoljna politika posle petog oktobra previše ne razlikuje od one iz miloševićevskog perioda, ni po dometima ni po načinu percipiranja aktuelne međunarodne stvarnosti; zatim, rad Miše Đurkovića koji se na izuzetno kritičan i isto tako argumentovan način odnosi prema domaćem parlamentarnom sistemu kao neinstitucionalizovanom, a koji zapravo predstavlja generator društvenih problema umesto sredstvo njihovog rešavanja; i prilog Radmile Nakarade koja polazeći od kritike teorijskog nacionalizma van šireg globalnog konteksta dokazuje da su glavni problemi tranzicione Srbije zapravo vezani za ključne kontraverze globalizacije koja je i glavni uzročnik regresije Srbije na stanje proto-države.

U drugu grupu pak spadaju radovi poput onog Zorice Radović vezanog za problematiku mehanizma (tj. procedure) donošenja novog Ustava kao državnog imperativa, rad Dragana Lakićevića i Danijela Pantića koji prate probleme razvoja institucija srpskog civilnog društva u pravcu njihove transformacije u relevantne društvene subjekte i rad Danila Vukovića koji analizira učinke reformi u sektoru socijalne zaštite kao jedne od najproblematičnijih tranzicionih fenomena. U istu grupu spada i ekonomski deo zbornika u kome sva četiri autora (Stojanović, Kontić, Prokopijević, Skopljak) na jedan naučno sistematičan, a opet pristupačan način rasvetljavaju ekonomske aspekte srpske tranzicije pružajući čitalaštvu lako prijemčljiv spoj teorijskog znanja i egzaktnih ekonomskih pokazatelja, bilo da se radi o procesu privatizacije, stranim ulaganjima, razvoju tržišta kapitala ili fiskalnoj decentralizaciji i finansiranje lokalnih samouprava. Ne treba prevideti ni veoma upućen rad Gordane Živković o položaju verskih zajednica i crkava u Srbiji, budući da se radi o zbilja pionirskom radu na ovom polju koji predstavlja sintezu unutrašnjeg poimanja problematike odnosa verskih zajednica, društva i države sa pravnom analizom zakonskih rešenja kojim je ova oblast regulisana.

Zbornik, što je i sasvim prirodno, ima i sopstvene nedostatke, prvenstveno one koje se tiču nemogućnosti obrađivanja drugih, veoma bitnih tranzicionih tema. Ovi nedostaci su posledica što objektivnih razloga nepostojanja dovoljno stručnih kadrova sposobnih za dubinsko sondiranje drugih, neobrađenih a veoma specifičnih tema (kao što npr. su reforma vojske i bezbednosnog sektora, pravosuđa, obrazovanja, državne administracije, medijske i kulturne politike...), ali i ograničenja prirode samog zbornika čiji obim nije dozvoljavao da se saradnici Instituta ovom prilikom pozabave njima. Zato činjenica da Institut za evropske studije u okviru svojih bazičnih projekata najavljuje izdavanje niza zbornika koji će se baviti i ovim, za sada neobrađenim a izuzetno važnim tranzicionim temama, kod dela čitalaštva željnog teorijski potkovanog, stručnog naučnog rada iz područja društvenih nauka treba da izazove sasvim opravdano nestrpljenje, koje će ovim potonjim izdanjima, nadamo se, barem delom biti opravdano.