Saša Gajić

Autonomija Vojvodine – kamen referendumskog spoticanja

Činjenica da je na području Vojvodine novi ustav Srbije dobio referendumsku podršku nešto manjeg procenta ukupnog biračkog tela (43,92 % birača) u odnosu na republički prosek (52,31%), a pogotovo u odnosu na centralnu Srbiju (55,33%), otvorila je prostor za mnoge spekulacije o njenim uzrocima. I mada bi površna analiza odziva po vojvođanskim opštinama odgovor našla u niskoj izlaznosti u opštinama sa brojnim nacionalnim manjinama (u Severnobačkom okrugu izlaznost je bila 33,66%, u Severnobanatskom 34,73%, Zapadnobačkom okrugu 48,34%), ovakav zaključak bi bio dobrim delom pogrešan i jednostran. Naime, i u onim delovima u kojima su manjinske zajednice manje brojne (npr. Južnobački okrug - 49,09%) izlaznost je takođe bila ispod republičkog proseka.

Tome su doprineli brojni opšti i posebni uzroci. Od opštih, prisutnih na prostoru cele republike pa i u Vojvodini, dominantni su oni koji se tiču nedovoljnog razumevanja građana o značaju ustava za njihove živote. Tu je i bledunjava proreferendumska kampanja, neuverljivost stranačke sloge i ambivalentnost poruka pojednih stranaka “demokratskog bloka” koje su svojim agitovanjem za uspeh referenduma više odbijale nego privlačile svoje simpatizere, ali i veliki medijski prostor dat antireferendumskoj kampanji koja je u Vojvodini našla plodno tlo. Preambula ustava o Kosovu i Metohiji očigledno je poslužila antireferendumskim agitatorima da zaplaše manjine na severu Srbije kako će usvajanjem ustava one ponovo biti uvučene, mimo svoje volje, u “kosovske probleme koje se njih ni malo ne tiču”. Od ostalih posebnih uzroka, dominantno je bilo pitanje autonomije Vojvodine koje je dodatno polarizovalo tamošnje glasače.

Vojvodina je naime, prostor na kome su stranačke deobe i polarizacije na dva dominantna tabora, mnogo dublje i strastvenije nego u ostalom delu republike. Tkz. “Dve Srbije”, u koje, pored one prve, nacionalno-građanske i narodnjačke, i druge, anacionalno-građanske, spadaju i nacionalne manjine sa sopstvenim interesima i strategijama njihovog postizanja po pravilu bliže pozicionirane “drugoj Srbiji”, žestoko su suprotstavljene po pitanju autonomije Vojvodine. Pozivanje glavnih stranaka “obe Srbije” da podrže referendum o ustavu, u dugogodišnjoj atmosferi obostranog ocrnjivanja, za posledicu je imalo ne samo privlačenje, već i odbijanje jednog dela sopstvenih glasača, kojima nikako nije bilo jasno kako sada mogu da učestvuju u zajedničkom ustavnom poduhvatu sa svojim zakletim suparnicima. Tu je naravno, bilo i antireferendumsko tvrdo autonomaško jezgro sa svojih 4-6% glasača - pristalica na nivou Pokrajine, koje zapravo ne teži ostvarenju autonomije već paradržavnim atributima Pokrajine, a kojima je sve sem toga malo i nedovoljno. Oni su, osim što su od glasanja odvratili deo nacionalnih manjina, pored toga uspeli da (sa pričama tipa “zašto Vojvodini samo 7% od republičkog budžeta, kada se u njega sa prostora Vojvodine doprinosi sa 30%) zbune i jedan deo blagih “ekonomski autonomističkih” glasača, koji su po svim drugim pitanjima sem ekonomskog, manje - više centralistički nastrojeni.

Ustavna “darivanja” Vojvodini, od taksativno nabrojanih izvornih nadležnosti do višestruko uvećanog pokrajinskog budžeta, iako premala za pseudodržavne ambicije tvrdih autonomaša, imaju i svoje naličje. Kod “tvrdih” suparnika autonomaša, a takvih je nekoliko puta više od pristalica Čanka i Čede Jovanovića, jačanje vojvođanske autonomije takođe je navelo, iz potpuno drugih razloga, jedan deo glasača na bojkot referenduma. Oni su, naime, smatrali da je ovaj ustav delimični povratak na stanje iz 1974. godine, koje će ne samo ekonomski osnažiti autonomaše da finansiraju svoje paradržavne projekte, već i legalizovati njihove farsične simbole poput grba i zastave koji su bili sve do sada protivustavni. Između ova dva ekstrema političke polarizacije, novi ustav je zato i podržao nešto manji broj ukupnih glasača, otvarajući pitanje: u kom će se pravcu po usvajanju ustava kretati politika u Vojvodini?