KOSTA ČAVOŠKI

Državnost Vojvodine i mogućnost secesije

Već u članu 1 nacrta Statuta Autonomne Pokrajine Vojvodine nalazi se sporna odredba po kojoj je Vojvodina „nastala na osnovu posebnih… „istorijskih, kulturnih i drugih svojstava svoga područja“. Posredi su izvesne privilegije i osobena prosvetna, kulturna i verska prava svih Srba na teritoriji Habzburške monarhije, uključujući jedan oblik njihove personalne autonomije. To je unekoliko bila osobena personalna autonomija prečanskih Srba u svim duhovnim i pojedinim svetovnim stvarima. Sada se postavlja pitanje kako je takva autonomija Srba pod austrijskom i austrougarskom tuđinskom vlašću mogla biti preteča Autonomne Pokrajine Vojvodine. Jer, vojvođanski Srbi više ne žive pod tuđinskom vlašću nego u svojoj državi Srbiji, pa stoga oni raniji istorijski i kulturni razlozi zbog kojih je uspostavljena personalna autonomija prečanskih Srba u okviru Austrije, odnosno Austro-Ugarske, ne mogu biti opravdanje za obrazovanje današnje Autonomne Pokrajine Vojvodine.

Regionalna autonomija

Ovim nacrtom Statuta Vojvodini se, kao regionalnoj autonomiji, pridaju pojedina svojstva državnosti i suverenosti. Prvo obeležje je pravo Vojvodine da „zaključuje međunarodne ugovore u oblastima iz svoje nadležnosti“, utvrđeno članom 16 stavom 2, a zatim se iznova potvrđuje članom 34 alinejom 10 i članom 48 alinejom 14. Posredi je ius contrahendi koje se smatra obeležjem državne suverenosti. Ponekad je u federacijama dozvoljeno da federalne jedinice zaključuju međunarodne ugovore u okviru svoje nadležnosti ukoliko to savezni ustav izričito dopušta, ali regioni u okviru unitarne države nikada nemaju međunarodni ugovorni kapacitet. Kako član 183 Ustava Srbije ne ovlašćuje pokrajine da zaključuju međunarodne ugovore iz svoje nadležnosti, član 16 stav 2 nacrta Statuta, kao i potonje statutarne odredbe, jesu protivustavne.

Drugo obeležje državnosti Vojvodine jeste ius representations, pravo osnivanja predstavništava u regionima Evrope i Briselu, utvrđeno članom 16 stavom 4 nacrta Statuta. To pravo isključivo imaju suverene države, tako da čak ni federalne jedinice u pravim federacijama ne raspolažu tim pravom, a kamoli nekakvi okruzi ili regioni. Pri tom valja zapaziti da su tvorci ovog nacrta naveli ne samo predstavništva Vojvodine u regionima Evrope nego i u Briselu koji je glavni grad Belgije i sedište vrhovne komande Atlanskog pakta i centralnih organa Evropske unije. To bi značilo da bi pored Srbije kao države i Vojvodina imala svoja (diplomatska) predstavništva pri komandi Atlanskog pakta i središnjim organima Evropske unije.

Treće obeležje ne toliko državnosti koliko posebnog narodnosnog (da ne kažemo: nacionalnog) identiteta Vojvodine jeste Vojvođanska akademija nauka i umetnosti. Svuda u svetu akademije nauka i umetnosti su nacionalne ustanove, pa je uobičajeno da svaka država ima jednu nacionalnu (državnu ili kraljevsku) akademiju nauka i umetnosti. Kako je akademija prevashodno naučna ustanova, nju može osnovati samo onaj državni organ koji raspolaže nadležnošću u oblasti nauke . Takvom nadležnošću Autonomna Pokrajina Vojvodina ne raspolaže, pošto joj član 283 stav 2 Ustava Srbije takvu nadležnost ne dodeljuje. Drugim rečima, uređivanje nauke, uključujući osnivanje akademije nauka i umetnosti, jeste isključiva nadležnost Republike Srbije; nikako i Autonomne Pokrajine Vojvodine. Otuda se članom 29 tačkom 10 nacrta Statuta Vojvodine, koja nosi naslov „Nauka, inovacije i tehnološki razvoj“, uzurpira nadležnost Republike Srbije u oblasti nauke, pa se potom tom uzurpiranom nadležnošću obrazuje Vojvođanska akademija nauka i umetnosti (član 17 i član 34 alineja 17). A to se čini ne samo da bi se istakla državnost Vojvodine nego i njen, ako ne nacionalni, ono bar poseban kulturno-istorijski identitet. Kako Srpska akademija nauka i umetnosti postoji već 167 godina kao najviša naučna ustanova srpske države, navodna Vojvođanska akademija nauka i umetnosti jedino može biti nesrpska Akademija neke nesrpske kvazi države, slične onoj samozvanoj državi na okupiranom Kosovu i Metohiji.

Zakonodavana nadležnost

Četvrto obeležje navodne državnosti Autonomne Pokrajine Vojvodine jesu „pokrajinske skupštinske odluke koje imaju značaj zakona na teritoriji AP Vojvodine“ (član 19). Iza ove u stručnom pogledu nezgrapne formulacije krije se pokušaj da se Vojvodini i njenoj Skupštini pribavi zakonodavna nadležnost, što potvrđuje i član 48 alineja 4 u kojoj se pominju „pokrajinske zakonske odluke“. Da su bili vičniji u nomotehnici, sastavljači ovog nacrta naveli bi „pokrajinske skupštinske odluke koje imaju snagu zakona“, pošto reč „značaj“ nije pravni nego politički pojam.

Ovaj pokušaj pribavljanja zakonodavne nadležnosti Vojvodine doveden je članom 30 do uzurpacije zakonodavne nadležnosti Republike Srbije. Iako Ustav Srbije ne dodeljuje pokrajinama nikakvu zakonodavnu vlast, članom 30 nacrta Statuta AP Vojvodine ovlašćuje se Vojvodina (u stvari, njena Skupština) da „može da uređuje pitanja koja nisu obuhvaćena (misli se: uređena) zakonom, kad je to od posebnog interesa za građane AP Vojvodine i kad se ta pitanja mogu uspešnije i svrsishodnije uređivati i rešavati unutar i na osnovu propisa AP Vojvodine“. U stvari, prilikom unošenja ove uzurpacije sastavljači ovog nacrta Statuta verovatno su imali na umu načelo supsidijarnosti koje se primenjuje u Evropskoj uniji, ali sa obrnutim dejstvom. Prema članu 5 stav 2 Ugovora o Evropskoj zajednici: „U oblastima koje ne spadaju u njenu isključivu nadležnost, Zajednica preduzima mere u skladu sa načelom supsidijarnosti samo ako i ukoliko ciljevi, predviđene akcije ili mere ne mogu u potrebnoj meri biti ostvareni od strane država članica, odnosno mogu biti uspešnije ostvareni od strane zajednice, imajući u vidu veličinu i učinak predviđene akcije.“ Dok u Evropskoj uniji njeni organi shodno načelu supsidijarnosti donose propise koji nisu u njenoj isključivoj nadležnosti, prema nacrtu ovog Statuta Vojvodina, shodno ovom načelu, donosi propise sa zakonskom snagom u oblastima koje nisu u okviru njene delegirane nadležnosti. I dok su organi Evropske unije izričito ovlašćeni da primenjuju načelo supsidijarnosti, AP Vojvodina samovlasno uzurpira zakonodavnu nadležnost koja joj Ustavom nije delegirana.

Peto obeležje državnosti Vojvodine predstavlja njeno svojevrsno protokolarno izjednačavanje sa Republikom Srbijom. Iako se odnos između Autonomne Pokrajine i države kojoj pripada u načelu zasniva na subordinaciji, članom 28 stavom 2 predviđena je mogućnost osnivanja Stalne mešovite delegacije sastavljene od predstavnika organa Republike Srbije i organa AP Vojvodine. Takve mešovite delegacije ne postoje ni u federacijama u kojima federalne jedinice imaju neka obeležja državnosti, a kamoli u unitarnim državama sa regionalnim autonomijama, koje ne raspolažu izvornom nego samo delegiranom nadležnošću. Ali su sastavljači ovog nacrta Statuta hteli i na ovaj način da stave do znanja da Vojvodina nije deo Srbije nego da je ravna Srbiji.

Teritorijalno zaokruženje

Posebnu zabrinutost izaziva način na koji su članom 32 Nacrta Statuta uspostavljeni pokrajinski upravni okruzi. Oni su tako obrazovani i teritorijalno razgraničeni da Mađari dobijaju svoj nacionalni okrug sa sedištem u Subotici, u kojoj oni, inače, nisu većina. Upravo u toj nameri Bačka je podeljena samo na dva upravna okruga – srpski sa sedištem u Somboru i mađarski sa sedištem u Subotici, dok je Banat podeljen čak na četiri okruga. I kao što Vojvodina sa izrazitim obeležjima državnosti može da doprinese razgradnji Srbije, tako i mađarski upravni okrug može doprineti razgradnji i Vojvodine i Srbije. U stvari, krajnji cilj teritorijalnog zaokruženja izdvajanja mađarskog okruga jeste ostvarenje i problematizovanje položaja mađarske manjine u Srbiji da bi se pre ili posle pristupilo secesiji Subotičkog okruga i njegovom pripajanju Mađarskoj. To je, inače, već poznati scenario. Najpre se administrativno izdvoji i zaokruži teritorija na kojoj nacionalna manjina ima većinu u stanovništvu. Potom se na toj teritoriji uspostavi svojevrsna autonomija, što će se prema Nacrtu Statuta (član 32 stav 1) učiniti pokrajinskom skupštinskom odlukom. Naposletku se problematizuje položaj takve manjinske nacionalne autonomije u okvirima Srbije, da bi se opravdao zahtev za njeno prisajedinjenje matičnoj državi.

Još veću zabrinutost izaziva obrazovanje Saveta nacionalnih zajednica u okviru Skupštine AP Vojvodine. Reč je o svojevrsnom veću narodâ koje je Ustavnim zakonom od 1950. godine uspostavljeno u okviru Saveznog veća Skupštine FNRJ. To će, prema članu 40 nacrta Statuta, biti posebno telo Skupštine AP Vojvodine, koja će imati 30 članova. Polovina članova Saveta biraće se iz reda srpskih poslanika, dok će se druga polovina birati iz reda mađarskih, slovačkih, hrvatskih, rumunskih i rusinskih poslanika (Romi se verovatno nemaju na umu, pošto se njihovo ime i jezik nigde ne pominju). Ovaj Savet donosiće svoje odluke većinom glasova, što znači da će članovi Saveta iz reda nacionalnih manjina imati pravo veta.

Saglasnost nacionalnih zajednica

Ono što izaziva veliko podozrenje jeste činjenica da članom 40, kojim se uspostavlja Savet nacionalnih zajednica, uopšte nije utvrđena njegova nadležnost i odnos prema Skupštini AP Vojvodine, nego će to navodno biti učinjeno pokrajinskom skupštinskom odlukom i Poslovnikom Skupštine. U stvari, čeka se da se nacrt Statuta najpre usvoji i da ga potvrdi Skupština Republike Srbije, a da se potom pokrajinskom skupštinskom odlukom i Poslovnikom na mala vrata uvede dvodomi sistem. To će se učini tako što će se predvideti da prilikom donošenja važnih odluka, koje se tiču statusa i interesa pojedinih nacionalnih manjina (u Nacrtu se koristi izraz „nacionalna zajednica“), mora obezbediti saglasnost Saveta nacionalnih zajednica, što znači da će se takve odluke donositi dvema većinama – većinom glasova u Savetu nacionalnih zajednica i većinom glasova u Skupštini AP Vojvodine. A pošto u Savetu nacionalnih zajednica poslanici iz reda nacionalnih manjina imaju pravo veta, to znači da će prilikom donošenja važnih odluka imati pravo veta i u Skupštini AP Vojvodine. Time će se na zaobilazan način, a da poslanici Skupštine Republike Srbije to i ne primete, predstavnici nacionalnih manjina učiniti hegemonom Skupštine AP Vojvodine.

Sve u svemu, ovaj nacrt Statuta AP Vojvodine otvara dve pogubne mogućnosti: stvaranje države Vojvodine u državi Srbiji i secesije Subotičkog okruga, a možda i cele Vojvodine.