Jovan Bazić

Druga Srbija – šta je to, u stvari?

Već u nekoliko brojeva NIN-a raspravlja se o “drugoj Srbiji”, sa različitih idejnih i političkih stanovišta. Međutim u svim napisima izostaje nekoliko važnih odrednica: poreklo sintagme druga Srbija, ko su njeni tvorci, šta se pod time podrazumeva, kako je ona prerasla u jednu od dominantnih nacionalnih koncepcija krajem XX veka?

Politička koncepcija o rešavanju srpskog nacionalnog pitanja pod nazivom “druga Srbija” nastala je u vreme raspada Jugoslavije (SFRJ) početkom devedesetih godina XX veka i ona je najpotpunije definisana u knjizi Milenka Markovića Srpsko pitanje između mita i stvarnosti (1997). Sam izraz druga Srbija potiče još s početka XX veka i njega je prvi upotrebio Dimitrije Tucović u vreme velikih radničkih demonstracija u Beogradu, tokom decembra 1910. godine. On je tada ukazivao na buržoasku i proletersku Srbiju, pri čemu je proletersku Srbiju označio kao druga Srbija, koja je u nepomirljivom sukobu sa buržoaskom Srbijom. Kasnije, u komunističkoj ideologiji i politici često se isticao sukob između hegemonističke i proleterske Srbije, čime se uvek stajalo na stranu proleterske Srbije, kako bi se suzbijale nacionalne težnje srpskog naroda i smanjio njegov uticaj u Jugoslaviji. Sve je to kulminiralo tokom Drugog svetskog rata, velikim podelama među Srbima na četnike i partizane, rasplamsavanjem građanskog rata, a potom i sve većim dezavuisanjem nacionalnog identiteta i etničke celine srpskog naroda. Nakon Drugog svetskog rata, došlo je do federalističkog preuređenja Jugoslavije, pri čemu su definisane federalne jedinice (republike) i utvrđene granice mimo etničkih i drugih relevantnih kriterijuma. A potom, u Srbiji su stvorene pokrajine i proglašene nove nacije rascepom srpskog etničkog stabla.

U vreme i nakon raspada Jugoslavije (SFRJ) javlja se, u nizu mnogih političkih koncepcija, i jedna od mondijalističkih koncepcija, šire poznata kao druga Srbija, koja je definisana kao “demokratska alternativa”. Druga Srbija, nastala je na idejnim i političkim osnovama mondijalizma, kao i na kritici srpskog nacionalizma. Weni začeci mogu se zapaziti u javnim istupanjima, nakon Osme sednice CK SKS, dela beogradskih intelektualaca iz liberalno-demokratskog pokreta, koji se razvijao kao opozicija režimu još od studentskih demonstracija šezdesetih godina (Nebojša Popov, Vesna Pešić, Miladin Životić i drugi); kao i nekih intelektualaca iz Saveza komunista koji su bili protivnici nacionalne politike Slobodana Miloševića, osobito Milenko Marković i Dušan Janjić, poznati kao dugogodišnji kritičari “nacionalističkih pojava u društvu”. I jedni i drugi imali su značajnu ulogu u obnovi višestranačkog sistema u Srbiji, naročito u osnivanju nevladinih organizacija. Wima je zajedničko shvatanje nacije kao isključivo građanske zajednice i davanje primata internacionalnom u odnosu na nacionalno. Do definitivnog raspada Jugoslavije, i izvesno vreme i nakon toga, borili su se za Jugoslaviju i u nju verovali.

U rešenju srpskog nacionalnog pitanja, zagovornici druge Srbije polazili su od prava na samoopredeljenje, ali se ono, umesto nacijama, priznaje samo republikama, koje se shvataju kao “političko-pravni izraz suvereniteta naroda”. Po njima, pravo na samoopredeljenje imaju samo Srbi u Srbiji, a Srbi u Hrvatskoj mogu računati na neki oblik autonomije, dok Srbi u Bosni i Hercegovini mogu imati status jednog od tri konstitutivna naroda nezavisne države Bosne i Hercegovine. Da bi se ostvarila koncepcija druge Srbije, isticano je, potrebno je da se režim u Srbiji odmah odrekne svoje nacionalne politike – da zaustavi rat i prizna novostvorene države na jugoslovenskom prostoru. Nakon toga, potrebno je izvršiti demokratsku smenu vlasti kako bi se Srbija oslobodila sankcija i međunarodne izolacije, a potom uspostavilo demokratsko društveno-političko uređenje, na principima ljudskih prava i građanskih sloboda, tržišne ekonomije, parlamentarne demokratije, razvoja prijateljskih odnosa sa susednim zemljama i uključivanja u međunarodne organizacije i integracione procese. U takvoj, “demokratskoj i prosperitetnoj Srbiji”, zagovornici druge Srbije smatraju da bi se i problem Kosova lako rešio, jer bi politički predstavnici Albanaca na Kosovu pristali na pregovore s demokratskim vlastima Srbije. A, u Vojvodini bi se postojeća autonomija osvežila novim sadržajima, kojima ne bi bila dovedena u pitanje teritorijalna celovitost Srbije. U vezi sa unutrašnjim uređenjem Srbije, u ovoj koncepciji dominira regionalni pristup, pa ima i ideja da se ona organizuje kao federacija.

Politika druge Srbije naročito je isticana na skupu predstavnika “druge Hrvatske” i “druge Srbije” u Tuheljskim Toplicama, avgusta 1993. godine (videti: Milenko Marković: Susret druge Hrvatske i druge Srbije, u knjizi “Srpsko pitanje između mita i stvarnosti”).

“Druga Srbija” je tipična mondijalistička koncepcija rešavanja nacionalnog pitanja koja je, u suštini, anacionalna i pacifistička. Wu čine ideje i koncepti o građanskoj parlamentarnoj državi i bezuslovnom miru, a nacionalno pitanje se svodi samo na etničku, kulturnu i duhovnu dimenziju. Glavni politički subjekt u ovoj koncepciji jeste građanin s neograničenim političkim slobodama i pravima, a takve slobode korespondiraju s neograničenim slobodama svetskog tržišta koje probija državne granice i, uz prateću političku i vojnu moć, uspostavlja poredak ograničenog suvereniteta država, a na globalnom planu – novi svetski poredak. Takav poredak vodi vladavini velikih svetskih kompanija i apsolutnoj dominaciji jedne supersile u svetskoj politici.