Čedomir Antić

Prikaz knjige: Radoš Ljušić i dr., VLADE SRBIJE

(Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 2005)

Na dvestotu godišnjicu od osnivanja prve srpske vlade (Praviteljstvujušćeg sovjeta) grupa od sedamnaest istoričara koje je okupio Prof dr Radoš Ljušić, objavila je u izdanju Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva knjigu pod naslovom Vlade Srbije .

Reč je o leksikografskom delu koje sledi dva stoleća dugu istoriju najviše izvršne ustanove u Srbiji. Grupa autora predstavila je razvoj srpskih vlada: od Praviteljstvujušćeg sovjeta serbskog, preko centralnog pravlenija, ministarskog saveta i srpske vlade, vlada SHS i Jugoslavije, okupaciopnih, izbegličkih i revolucionarnih vlada, do izvršnih veća realnog socijalizma, vlada ograničenog parlamentarizma Miloševićevog režima i tri demokratske vlade izabrane tokom poslednjih pet godina.

Stotinu i pedeset devet vlada obrađene su u člancima enciklopedijske forme. Uz njih su navedene i biografije osamdeset i šest premijera koji su im se nalazili na čelu. Knjiga je podeljena na šest nejednakih poglavlja koja se poklapaju sa različitim razdobljima postojanja vlade u srpskoj istoriji. Knjizi su pridodate i detaljna bibliografija monografija i naučnih radova o vladama Srbije i Jugoslavije, kao i detaljan rezime na engleskom jeziku.

U našoj istoriografiji retke su istorije ustanova. Pored kratkog spiska vlada i njihovih ministara objavljenog u dva izdanja 1996. i 1998. (N. Rodić, Lj. Iv. Jović, Vlade Srbije 1805-1998 , Službeni glasnik, Beograd 19982) u našoj nauci ustanova vlada nije posebno obrađivana. Prva nedoumica sa kojom su se autori suočili bilo je pitanje kontinuiteta. Ovom prilikom opredelili su se za najširi pristup sabravši sve kabinete, bez obzira na ovlašćenja, sastav i ustavnu definicuju, uključujući i okupacione vlade, ali i Vlade Kraljevina SHS i Jugoslavije (mada ne i vlade SFRJ i SRJ, čak i kada se ova država u razdoblju od 1998. do 2003. svela na Republiku Srbiju). Vlade Srbije predstavljaju značajnu novost u našoj istoriografiji: njima je učinjen jedan od retkih pokušaja da se naša dva stoleća duga moderna istorija sagleda u kontinuitetu bez veštačkih hronoloških barijera i virtuelnih vremenskih distanci. Članci o vladama iznose institucionalnu povest razvoja srpske državnosti i evolucije nacionalnih i društvenih ciljeva. Upoređenje nabrojenih biografija predsednika Sovjeta, knjaževskih predstavnika, predsednika ministarskih saveta i predsednika vlada pruža svojevrsni prosopografski letopis. Taj leskikon biografija srpskih premijera pruža istinsku sliku o uticaju pojedinaca na istoriju države, postojanju i značaju političkih generacija i naravno o skrivenim uticajima nomanklatura na politiku države.

Nameće se zanimljiv zaključak prema kome su upravo periodi stabilnih vlada, koje su opstale tokom čitavih mandata, obeležili opadanje ili propadanje države. Tokom dva stoleća vlade su se smenjivale u proseku na devet i po meseci, dok su premijeri u dva navrata preuzimali svoju visoku dužnost. Jedini premijer koji je dva puta za redom biran na svoju dužnost bio je Mirko Marjanović koji je najduže bez prekida ostao na visokoj dužnsoti. Nikola Pašić je čak deset puta stupio na mesto premijera u čak tri države. Prvu ostavku na mesto Kneževog predstavnika (predsednika vlade) zbog odnosa sa skupštinom podneo je 1874. Jovan Marinović. Prvi predsednik vlade koji je izdržao pun četvorogodišnji mandat na čelu vlade bio je komunistički predsednik izvršnog veća SR Srbije Jovan Veselinov-Žarko (1953-1958). Godine 1928. na čelu Kraljevine SHS smenilo se čak sedam vlada. Tokom dvestotine godina diskontinuiteti su bili oštri i konačni: od 1813. do 1834., od 1921. do 1945. godine. Vlade su bile parlamentarne samo od 1881./6. do 1894. i od 1903. do 1929., te od 1990. do 2005. godine. Ipak, vlada je jedna od najtrajnijih ustanova srpske države, trajnija i snažnija čak i od monarha i skupštine. Značajno dostignuće knjige Vlade Srbije predstavlja činjenica da je ova ustanova detaljno obrađena tokom čitave njene istorije, uz činjenicu da su autori uspeli da dokumentarno i nepristrasno prikažu i tri savremene demokratske vlade čije se stranke još uvek nadmeću za podršku građana Srbije.