Mario Brudar

Bez kompromisa   – završeni pregovori o decentralizaciji u Beču

„Naši predlozi su zasnovani na stvarnim zahtevima zajednica,... procenama eksperata i... na principima koje je definisao međunarodni posrednik“ – Ljutfi Haziri

„Albanci nisu došli ozbiljno pripremljeni“ – L. Kojen

„Ne verujem da ćemo naći kompromis prihvatljiv za obe strane“ – A. Roan

Četiri kruga pregovora u Beču o decentralizaciji na Kosovu i Metohiji završila su se očekivanim neuspehom. Posle prvog kruga (20 – 21. februar) i razgovora o lokalnim nadležnostima u zdravstvu, obrazovanju, kulturi, sudstvu i policiji provejavali su optimistični tonovi. Drugi krug (17. mart), kada su na dnevnom redu bili finansiranje opština i njihovo horizontalno i vertikalno povezivanje, predsedavajući pregovora Albert Roan ocenio je kao teži , uz lakonsko objašnjenje da su i pitanja o kojima se razgovaralo bila teža. Posle trećeg kruga (3. april), u kome je tema ostala ista, Roan je rekao da ne veruje u nalaženje kompromisa, a kada je završen i četvrti krug (4 – 5. maj), zaključio je da u vezi sa formiranjem novih opština na Kosovu i Metohiji kompromis nije postignut i da postoje mnoga otvorena pitanja.  

Albanski stav

U najkraćem, pregovarački tim kosovskih Albanaca ponudio je kosovskim Srbima sedam i po opština: Zubin Potok, Leposavić, Zvečan, Štrpce, Novo Brdo (koje bi, u odnosu na sadašnju površinu, bilo nešto uvećano), Gračanica i Ranilug (kao nove opštine), dok bi sadašnji severni, srpski deo Kosovske Mitrovice bio podopštinska jedinica u okviru jedinstvene predratne opštine Kosovska Mitrovica, sa prelaznim periodom pod međunarodnom upravom. Srbi bi u svojim opštinama imali ingerencije u okviru obrazovanja, zdravstva i kulture, imali bi pravo da ubiraju lokalni porez i delimičnu autonomiju u oblasti policijskih i sudskih ingerencija. Za Albance je neprihvatljiv popis iz 1981. kao kriterijum za formiranje novih opština.

Srpske opštine imale bi mogućnost da budu finansirane iz Beograda i ta bi sredstva bila kao inostrane donacije uplaćivana najpre u budžet Kosova. Bilo bi omogućeno i međusobno povezivanje srpskih opština, ali samo kroz neformalne oblike.

U vezi sa ukupnim albanskim pogledom na decentralizaciju Kosova i Metohije simptomatična je izjava zamenika kosovskog premijera Ljutfija Hazirija, šefa pregovaračkog tima Prištine, kako je cilj njegove delegacije da razgovara o decentralizaciji „koja će voditi ka nezavisnosti Kosova“.

Srpski stav  

Srpski tim je ponudio formiranje najmanje 16 opština u kojima bi većinu činili Srbi, kao i osnivanje po jedne turske, goranske i romske opštine (prema Sandi Rašković-Ivić), odnosno 14 novih uz pet postojećih opština (prema Albertu Roanu), a prema informacijama Politike i Večernjih novosti, ukupno 18 opština sa nealbanskom većinom. Predloženo je spajanje srpskog dela Kosovske Mitrovice sa susednom opštinom Zvečan u Zvečansku Mitrovicu. Kriterijum za osnivanje opštine je pet hiljada stanovnika sa izuzecima vezanim za kulturno nasleđe i mesta gde je planiran povratak Srba, a u kojima su bili većina do 1999. godine.

Te opštine imale bi lokalnu autonomiju u oblasti zdravstva, obrazovanja, kulture, ali i policije i sudstva. Pored novca od lokalnih taksi, srpske opštine bile bi direktno finansirane i iz budžeta Srbije, a kosovske vlasti imale bi pravo nadzora, ali ne i kontrole novca koji bi dolazio iz Beograda. Najzad, horizontalno veze između srpskih opština na Kosovu i Metohiji bile bi institucionalizovane, kao i njihovo vertikalno povezivanje sa Beogradom, i to uz ustavne garancije.

Kao osnovni cilj decentralizacije član beogradskog pregovaračkog tima Slobodan Samardžić, savetnik srpskog premijera, vidi povratak, bezbednost i slobodu kretanja za Srbe i druge nealbanske stanovnike Kosova i Metohije. Pritom, popis iz 1981. za Srbe predstavlja polazni kriterijum za formiranje novih opština.

Iz ovako sažetih najvažnijih stavova o decentralizaciji koje imaju obe strane mogu se izvući dva zaključka:

1. Albanski pregovarači spremni su da ponude samo onoliko decentralizacije Srbima koliko smatraju da neće ugroziti Kosovo kao jedinstvenu i nezavisnu državu. U tom smislu, rečita je izjava predsednika Kosova Fatmira Sejdijua bečkom dnevniku Kurir : „Spremni smo da kosovskim Srbima ponudimo sva manjinska i ljudska prava u skladu sa najvišim međunarodnim standardima“ (www.b92.net ,17.3.2006). Izjave tog tipa, ali u prethodnoj deceniji, bile su opšte mesto tadašnjih srpskih zvaničnika u vezi sa onim što su nudili kosovskim Albancima, a oni nisu hteli da prihvate.

2. Srpski pregovarači prihvataju samo onu decentralizaciju koja će kosovskim Srbima omogućiti etničko održanje i prosperitet, a to je moguće jedino u što većem stepenu institucionalne povezanosti sa Beogradom. Član srpskog pregovaračkog tima Leon Kojen, savetnik predsednika Srbije, izneo je podatak sa četvrtog kruga pregovora prema kome Albanci tvrde da je njihovim predlogom decentralizacije obuhvaćeno 92 odsto Srba koji žive na Kosovu i 24 procenta teritorije Kosova i Metohije. Mišljenje srpske strane je da su ove cifre daleko od istine.

Predsedavajući pregovora u Beču Albert Roan je po završetku pregovora rekao da je dogovoreno da kriterijum za osnivanje srpskih opština treba da bude pet hiljada stanovnika u kojima bi Srbi činili najmanje 70 odsto, da takve opštine treba da budu ekonomski održive i sa potrebnom infrastrukturom. Osnovnu razliku između dve strane vidi u sledećem: koncept Prištine o decentralizaciji odredio je kao etnički neutralan, a srpski koncept počiva upravo na etničkom principu tamo gde Srbi čine većinu. Albanci traže veliku ulogu centralne vlasti, a Srbi veliki stepen autonomije za opštine i minimalnu ulogu centralne vlasti. Drugačije rečeno, albanski i srpski pregovarači vide decentralizaciju prevashodno u funkciji konačnog statusa, a to je za jedne nezavisnost, a za druge sve osim nezavisnosti.

Zbog svega toga teško da će moći da dođe do suštinskog približavanja stavova i kompromisa između dve strane. Izlaz iz ove situacije Roan vidi u odlaganju: da dogovor o decentralizaciji „bude postignut kasnije, kada počnu razgovori o budućem statusu Kosova“ (Bi-Bi-Si, Beta, 4.4.2006). Razgovori o statusu trebalo bi da počnu tokom leta i sve je izvesnije da će, na kraju, međunarodna zajednica morati da presudi. Do tada, do kraja maja, predstoji još malo šatl-diplomatije u vezi sa decentralizacijom, pregovori o zaštiti verske i kulturne baštine i razgovori o ekonomskim pitanjima.